Ժամանակները փոխվել են, ժամանակն է փոխվելու...

Այս օրերին լրանում է 16 տարին այն օրվանից, երբ մեզանից հեռացավ Մերի Քոչարը, ով 70-ական թվականներից մինչև 90-ականների սկիզբը արևելագիտության ֆակուլտետի դեկանն էր և այդ ժամանակ միացյալ արաբական և թուրքական բանասիրության ամբիոնի վարիչը։ Այս տարի ես արդեն մեկ անգամ առիթ ունեցել եմ անդրադառնալու այդ վառ անհատականությանը՝ Arevelk.info բլոգում հրապարակելով «Հերթական ոլորապտույտ, կամ քանի՞ անգամ հնարավոր է «նույն փոցխի վրա կանգնել» գրառումը (http://arevelk.info/archives/444), որը բավական աղմուկ առաջարցրեց մեր և բանասիրական ֆակուլտետներում և նույնիսկ «արժանացավ» «Ազգ» օրաթերթում հրապարակված անանուն էժանագին մի պասկվիլի։

Անկեղծն ասած, թեմայի բերումով մտադիր էի այս գրառումն էլ տեղադրել ֆակուլտետի բլոգում, սակայն, գիտակցելով, թե մեր այսօրվա (արդարության համար ասեմ՝ և երեկվա, և երեկչէառաջիօրվա և...) ղեկավարության անխուսափելի նյարդային արձագանքը ինչպե՛ս կարող է անդրադառնալ իմ բազմաթիվ գործընկերների բնականոն գործունեության և հոգեկան առողջության վրա, չեմ ցանկանում նրանց ակամա խորասուզել պղտոր ջրի հորձանուտը։ Ուստի՝ իրենց սպառնացող հնարավոր վտանգները մեղմացնելու նպատակով մտքերս կշարադրեմ՝ վիրտուալ որոշակի հեռավորությունից։
Ես երրորդ կուրսում էի, երբ Մերի Քոչարը դարձավ ֆակուլտետի դեկան, սակայն քանի որ արաբագիտության բաժնի ուսանող էի, արդեն իսկ գիտեի իրեն որպես մեր ամբիոնի վարիչի։ Մինչ այդ ֆակուլտետի դեկանը Բորիս Բալայանն էր՝ մարդ, որը նույնպես մեծ դեր է խաղացել իմ կյանքում, և իր անձը և ներդրումը ֆակուլտետի զարգացման գործում արժանի են առանձին անդրադարձի, որն անպայման կլինի։ Ինչ-ինչ սովորական «հայաստանյան» պատճառներով (ցավո՛ք, մերոնց ինտրիգներն էլ մի տեսակ մանր խոհանոցային են, առանց ակադեմիականության հեռավոր նշույլի անգամ՝ ես ականատաս եմ եղել նման ինտրիգների, օրինակ, Մոսկվայի համալսարանում, երբ անգամ փոխադարձ ատելությունն այնպիսի բարձր ակադեմիական ձևով էր պատված լինում, որ անգամ որոշակի էստետիզմ կար այդ ամենում) նա հեռացավ այդ պաշտոնից, բայց «խոհանոցային ինտրիգանները», ըստ երևույթին, արդեն հասցրել էին այնքան ցեխ շպրտելմիմյանց վրա, որ արդյունքում, բարեբախտաբար, այդ աթոռին հայտնվեց Մերին։
Ինչևէ, այս ամենի՝ Բալայանի, Մերիի և մյուսների մասին, մեր պատմության մասին արժե առանձին գրել, երևի։ Այսօր ես պարզապես ուզում եմ հրապարակել մի հատված իմ այն ելույթից, որն ունեցել եմ 2006 թ.-ին Մերի Քոչարի 70-ամյա հոբելյանին նվիրված ընթերցումներին։ Ընթերցումներին մասնակցում էր նաև իր համակուրսեցին՝ Մոսկվայի համալսարանի Ասիայի և Աֆրիկայի երկրների ինստիտուտի տնօրեն Միխայիլ Մեյերը, և ելույթս ռուսերեն էր։ Չեմ կարծում, որ իմաստ ունի այն հիմա թարգմանել, ուստի ներկայացնում եմ ինչպես կա.

М.Р.Кочар и становление систематического востоковедного образования в Ереванском государственном университете

Глубокоуважаемые коллеги!

Не скрою, что заявляя тему своего выступления на юбилейных чтениях, я испытывал определенное беспокойство в плане того, насколько в прокрустово ложе этой рутинной формулировки укладывается тот мощный личностный импульс, который был придан ею в 70-ые гг. прошлого века развитию академических востоковедных традиций в нашем университете. Ее яркая творческая натура, то силовое поле, которое она создавала вокруг себя, действительно плохо увязываются с записными административными канонами, коими принято мерить организаторские заслуги руководителя научного и образовательного учреждения. По большому счету Мери Рачиевна и не нуждалась в арсенале средств административного характера – ей удавалось одним своим присутствием, интеллектуальным излучением, от нее исходившим, по какому-то особому необъяснимому наитию принимать нужные решения, точечно направленные на, как бы сейчас выразились, именно на те проблемы, те развязки, которые оказывались поворотными для ускоренного развития нашего факультета.
В основе их, как я теперь понимаю, лежало два простых начала – обращенность вперед и решительное неприятие всего, что мешало движению в этом направлении. Отсюда целенаправленная подготовка кадров и решительная, эмоционально заостренная в стиле Мери Рачиевны борьба с замшелыми местечковыми представлениями о востоковедении и востоковедном образовании вообще. Мне кажется, что именно ее абсолютная небюрократичность и явилась залогом ее безоговорочного и бесповоротного успеха, именно непредсказуемость, иногда, на первый взгляд, иррациональность ее управленченских решений и сбивали с толку ряды ее косных оппонентов, парализуя их аппаратную филигранность и подковерную изворотливость. Это настолько отличалось от принятого тогда, да и что греха таить распространенного и сегодня занудного администрирования с присущей ему тягой к затяжным и бесплодным обсуждениям выхваченных из контекста фактов, настолько не вязалось с административной культурой начальственного окрика, подменяющего собой коллегиальную требовательность, что очень скоро факультет стал островком подлинного академического демократизма в университете. Я думаю, что и сейчас, как это ни прадоксально звучит, в эпоху, когда демократичность стала чуть ли не официальной идеологией, а ссылки на нее приобрели значимость цитат из классиков марксизма-ленинизма в эпоху, о которой сейчас идет речь, нам – увы – далеко до тех стандартов академической культуры, которые задала Мери Рачиевна в то время. Но это уже о другом.

***

Главные достижения Мери Кочар:
1. До Мери Кочар можно говорить лишь о асистематическом, спорадическом, пренатальном востоковедном образовании, при котором в стандартный филологический пакет были инфильтрированы фрагменты востоковедного знания (следует заметить, что ностальгирующая апологетика этого жива до сих пор)
2. Мери Кочар взломала эту схему решительно, создав конструкцию в которой структура преподносимого востоковедного знания была дефрагментирована и первично скоррелирована
3. Конструкция Мери Кочар заработала, не осталась на бумаге, поскольку в ее основе лежала беспрецедентная в те годы студентоцентрированная концепция образования. Образовательный пакет был рассчитан на потребителя с определенным уровнем запросов, а значит возникала задача активного воздействия на формирование потребителя – в те годы ей удалось внедрить понятие порогового уровня для поступающих на наш факультет (что в нынешние времена дело практически невозможное) и ввести практику так называемых "мандатных комиссий", которые проводили дополнительное собеседование с абитуриентами; максимальная прозрачность, доброжелательная атмосфера обеспечивали объективность работы комиссий, в результате был резко поднят качественный образовательный уровень студентов.
4. В итоге за короткое время: а) была создана конкурентная среда, повышающая качество образования с точки зрения стимула студента (задача чуть ли не из области недостижимого сегодня) и б) было обеспечено обратное воздействие на пакет образовательных услуг и предоставляющий их преподавательский состав, повышающий качество образования с точки зрения стимула преподавателя и руководителя факультета.

Ահա այս մտքերն էի ուզում կիսել ձեզ հետ։ Թյուր ընկալում չլինի՝ ես ամենևին չէի ցանկանա վերադառնալ այն օրերը, քանի որ լավ գիտեմ, ինչե՛ր էր նա հաղթահարում այդ ամենը ապահովելու համար (այդ կարգի մի քանի խոչընդոտների մասին էլ մասամբ գրել էի վերը նշված գրառմանս մեջ), բայց ես չեմ ուզում այսօր պարտադրված լինել կրկին ու կրկին հաղթահարելու այն բարդությունները, որոնք կարծես թե արդեն չպիտի ծագեին. ժամանակները փոխվել են՝ ժամանակն է, որ համալսարանը և, որն ինձ համար ամենակարևորն է՝ մեր ֆակուլտետը նույնպես փոխվի...
Խոստովանում եմ, բառիս բուն՝ կրոնական իմաստով ինձ հավատացյալ չեմ համարում, բայց եթե մոլորության մեջ եմ, և կա այն Ամենաբարձրյալը, խնդրում եմ իրենից միշտ լուսավոր պահել Մերի Քոչարի հոգին։

Կիրակի իրիկուն, Սամվել Կարաբեկյան
--